fot. Iwona Łach

Wynokwianie Kadłubka – czyńść 22.

Żymła kożdy rod jy, na śniodani i na wieczerzo. Był taki wic: Oma godo do małego Hanka: „Skocz yno do piekorza i kup do nos sztyry żymły i dwie bułki do tego Gorola, co u nos miyszko”. Czyli idzie z tego wywnioskować, że żymła to je bułka. I przybysze na Ślonsk niy rozróżniajom żymły od bułki (skład tyn som, ale kulturowo trocha coś inkszego). Na bułka godajom żymła Ślonzoki, Słowaki (žemľa), Czechy (žemle) i Wyngry (zsemle). Ale Ślonzoki, Słowaki, Czechy i Wyngry erbli te słowo z nimieckigo. Żymła nazywo sie po nimiecku „die Semmel”, chocioż dzisiej słyszy sie te słowo yno na połedniu Nimiec i w Austrii. Reszta nimieckojynzycznych godo „Brötchen”.

Ślonzoki z Asyrie

Wto by pedzioł, że wyraz „żymła” mo wielko historia i pochodzi z jynzyka asyrijskigo, od słowa „samidu”, kere oznaczało bioło monka. Ślonzoki ze starożytnymi Asyryjczykami ni majom wiela wspólnego. Ale z dzisiejszymi Asyryjczykami łonczy ich dużo, chocioż z Katowic do Niniwy jest kyns drogi. Rzymianie tyż mieli słowo podobne, chyba gynau wziynte z asyryjskigo – słowo „simila” oznaczało monka przynno fest drobno zmleto. We Szwecji, Estonii i Finlandii jedzom, jak sie kończy karnawał, w Tusty Czwortek „semle”. Jest to mało żymełka nafilowano krymym abo szlagzanom, czyli bitom śmietanom. Przipomino to trocha krepla. Niy dziwia sie skuli tego, że jedzom semle we Tusty Czwartek.

Od żymły do sznity

Moja oma wołała kole połednio, jak żech za bajtla lotoł po placu: „Poć do dom, poszmaruja ci żymła”. Niy kożdy wiy, że posmarować żymła to znaczy zrobić z żymły sznita – abo nawet coś na podoba hamburgera. Ze żymły idzie zrobić sznitka do roboty, ale tyż idzie zrobić żymloki. Żymloki to som lepszego sortu krupnioki – kajś żech słyszoł. Do sie tak pedzieć, bo żymła jest delikatniyjszo niż krupy. I bez to żymloki som – tak mi sie zdo – ekskluzywnymi krupniokami.

Żymły, lyngi i ciabaty

Na długo żymła godało sie kiedyś lynga. Ale teraz niy wiym, czy som jeszcze lyngi do kupiynio, raczyj jakeś ciabatty, bo w tyj sferze piekarniczyj dużo sie zmiynio. Sucho żymła rozmoczono w wodzie abo tyż w mlyku dodowo sie do karminadli. I wcale to ni ma drugorzyndny dodatek!

Nikerych je gańba pedzieć w sklepie, że chcom kupić żymła. Ludzie, prosza wos, kupujcie żymły, a niy bułki. Bydziecie zdrowsi!

Prof. Uś dr hab. Zbigniew Kadłubek – rezkiruje Katedrom Literatury Porównawczyj. Je filologiym klasycznym, eseistom i tłumaczym. Pisze tyż po naszymu, dejmy na to „Listy z Rzymu” abo „Promytyojs przibity”.

Zapisz