fot. Radosław Kaźmierczak

Wynokwianie Kadłubka – czyńść 5.

Som dwa Ślonski – Górny i Dolny. My som z Górnego Ślonska, beztoż godomy po gornoślonsku abo jak niywtorzy godajom, po ślonsku. Som my z Górnego Ślonska, to prowda, ale to niy oznaczo, że miyszkomy w górach, yno że som dwie wielke i piykne europejski rzyki – Wisła i Odra – majom sam swoje źrodła i swój górny bieg. Wisła drap skrynco do Małopolski i sie od nos odwraco, a Odra płynie durch bez cały Ślonsk i traci sie kaś na wysokości Nysy Łużyckij, co idzie zoboczyć, jak sie weźnie do rynki mapa.

Tyn Górny Ślonsk mo natura wodno i płynno. Dyć niy trza tego tuplikować. Niy yno skuli rzeków i stowów, kerych je sam moc (w Rybniku downi bezma dwiesta!). Górny Ślonsk, dalij byda godoł yno Ślonsk, cały je płyniyńciym. Mo to we swojij nazwie. I Silesia i Ślonsk i Schlesien i Ślezsko bierom nazwa od legyndarnych Silingow, ło kerych godoł już grecki gyograf Klaudiusz Ptolymeusz we drugim wieku po narodzyniu Ponbóczka. Som zaś indoeuropejski rdzyń słowny SRU oznaczo przepływanie. Od niego biere sie nazwa ruskij rzyki Silinki, nimiecke „Strom” (rzyka) i łacińske „Roma” (Rzym), kery był miastym położonym na barzołach i wzgórzach nad nimi. Od tego tyż pochodzi nazwa Ślonska. Od „ślyngnońć”, czyli być mokrym, nasionkać. I od rzyki Ślynży (po nimiecku „Lohe”, po łacinie „fluvius Slenze”). A tyż od świyntyj góry Sobotki, kero zwali „mons Silencii”, bo tam rzykali nasi ojcowie Ślynżanie.

Ślonsk je bezto krajym płyniyńcio dobrych nurtów, przepływanio ludzi, jynzyków, pomysłów, bogactw i szczyńścio.

Skiż czego wspomnioł żech o bogactwie? Skuli tego, że Ślonsk je czymś choby odwrocone morze. Wielke bogactwo je teroz pod ziymiom, bo woda morsko zaloła ta ziymia downo, downo tymu, w epoce Karbonu. Chodzymy po Ślonsku choby po morskim dnie. I niy idzie sie nadziwić tym wszyjskim barwom ślonskim, tyj rożnorodności, kerej je sam wjyncyj jak ryb w morzu.

Heraklit, grecki filozof, padoł: „panta rei”, „wszysko płynie”. Ale on tam w Efezie niy wiedzioł, że nic niy płynie tak wartko, jak Ślonsk i jego historia. I że nikaj niy leci życie szczyńśliwij, niż u nos na Ślonsku.

Prof. Uś dr hab. Zbigniew Kadłubek – rezkiruje Katedrom Literatury Porównawczyj. Je filologiym klasycznym, eseistom i tłumaczym. Pisze tyż po naszymu, dejmy na to „Listy z Rzymu” abo   „Promytyojs przibity”.