fot. Tomasz Bohm

Wynokwjanie Kadłubka – czyńść 1.

Po jakimu godomy „gryfnie”?

Godomy „gryfnie”, jak momy coś radzi. Idzie coś gryfnie zrobić – abo idzie tyż gryfnie wyglondać. Gryfnie to je lepi, niż yno fajnie. Gryfnie to je nawet dużo lepi, niż pjyknie. Jak dziołcha je szwarno, to je tyż na pewno gryfno. Chocioż niy kożdo szwarno dziołcha musi być zaroz gryfno. Szwarno to je tako – co mo w sobie coś inkszego. Dejmy na to, mo czorne łoczy, czorne włosy. W tym „szwarno” kożdy usłyszy coś czornego, możno downi godało sie „szwarcno”, z nimieckigo „das Schwarz” abo „schwarz” – czorny, czorno barwa. Niy do sie opedzieć o tym słowie „gryfno” inaczyj, jak yno o czymś seksownym.

Gryfny abo gryfno to je taki, to je tako, co mo w sobie coś miłego i wdziyncznego. I to sie zgodzo: bo słowo „gryfny” mo zwionzek ze słowym greckim „charis” abo łacińskim „gratia”, kere znaczom wdziynk, pjynkno, jakoś miło cecha. „Charis” to tyż je łaska i łaskawoś, jak czytomy w Ywangelji po grecku napisanyj.

Ale nasze ślonske „gryfnie” stoji tyż blisko nimieckigo „greifbar”, czyli taki dotykalny, co sie dobrze mieści w garści. Nimiecke „greifen” to „chycić”, „brać”, „trzimać”. I tu sie ślonsko zasada estetyczno i cało ślonsko filozofio sztuki w tym słowie przeglondo i pokozuje: porynczny i pjykno stojom w jednyj raji, pragmatyczne i duchowe, to, co je pjykne, musi tyż zaroz być użyteczne.

Wszyski te słowa: „charis”, „gratia”, „gratus”, „greifen”, „greifbar”, „gryfnie” pochodzom od jednego rdzynia nojstarszych słow indoeuropejskich – od GHAR. Dzisiej kożdy „ogarnio” – abo „niy ogarnio”. Wszyjscy „sie ogarniajom”. Tak wszyndzie słysza. To znaczy, że som baczni, że som monter, rzeczywistoś widzom. Te słowo tyż blank blisko stoi tego starego GHAR abo sanskryckigo HAR – i naszego GRYFNIE. Skuli czego? Skuli tego, że oczami ogarniomy, chytomy oczami świat, a to, co oczami chytomy, co do gowy oczami bjerymy, mo wpływ no naszo ocyna, czyli decyzja, czy nom sie coś podobo abo niy podobo. Chytomy oczami, uszami, myślami i decydujymy: czy to je gryfne abo gryfne ni ma. W tym „gryfnie” dużo je radowanio sie i uciechy z chytanio świata i życia.

Prof. Uś dr hab. Zbigniew Kadłubek – rezkiruje Katedrom Literatury Porównawczyj. Je filologiym klasycznym, eseistom,  i tłumaczym. Pisze tyż po naszymu, dejmy na to „Listy z Rzymu” abo   „Promytyojs przibity”.