Wynokwianie Kadłubka – czyńść 49

Wjym, Amerykony pryndzyj na krepla pedzom „donut”. Ale przeca kreple som znane łod IX wjeku, a wtedy jeszcze Amerykonow niy było. Abo jeszcze wcześnij kreple już jedli, zaroz cos ło tym powjym. Bo bezma w downym Rzymje, dwa tysonce lot tymu, jodali kreple – yno musiały być trocha inksze: kożde ciasto ze drożdżami smażone na łoleju głymbokim abo szmalcu. Krepel – po łacinie „crepis” abo „crespellae”. Co we słownikach po angelsku eklerujom: „small flat bread or cake”.

Kreple ślonske som z marmeladom!

Moja starka poradziła nasmarzić kreplow w tłosty czwortek. Tradycyjnie kreple ślonske som z marmeladom. Ale jedyn krepel był z synftym z tych, kere starka rychtowała. Mioł trefić do tego, co bydzie mioł szczyńście (abo pecha, som niy wjym). Słowo marmelada – tak samo jak słowo krepel – mo swoj smak. Ni ma gryfniejszych słow ślonskich łod „krepla” i „marmelady”, dyć! Szkoda byłoby zapomnieć ło kreplach. Zrobjymy z kreplow donutsy? Dyć dałoby sie! Bydom przedowane po całym śwjecie i kożdy bydzie wjedzioł, jak krepel wyglondo, co to je krepel i jak sie go jy. W dialektach gornonimieckich krepel nazywoł sie „das Kräppel” (czytej: das Krepel), czyli idyntycznie, jak we ślonskim.

Kreple kiere mianujom fritkami!

W jednyj fest staryj średniowiecznyj ksionżce, czyli kodeksie, stoji napisane: „Matrona quaedam per nuntium requisivit, ut crespellas ex herbis et farina commixtas, quas vulgo fritellas vocant, pro ejus prandio cum oleo præpararet. / Jedna baba łostała wezwano do nucjusza, żeby mu na łobiod narychtowała z wymjyszanych razym przipraw i monki kreple na łoleju, kere publicznie mianujom fritkami”.

Podbił cołki Ślonsk!

Profesor Johann Christoph Adelung (1732-1806), bibljotykorz i jynzykoznawca, napisoł gryfno definicja krepla we swjim słowniku: „rodzaj okrongłego ciastka abo z nadziyniym abo bez, pjeczony we szmalcu”. Łokrongłe ciastka pieczone na drożdżach we fecie podbiły Gorny Ślonsk i cały śwjat. W roztomajtych wersjach smakowych. Majom nazwa swoja kreple bretońsko (północno Fracyjo) i bawarsko (połednie Nimiec). Ale prziszły do nos tak samo z Bretonii, jak i z Krakowa, kaj koniec czasu karnawałowego hucznie śwjyntowali.

Krepel mo dusza!

Krepel je słodki, krepel mo słodki filung z marmelady abo ze szokulady. Tak jak człowiek– krepel mo dusza.

dr hab. prof. UŚ Zbigniew Kadłubek, pracownik Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Śląskiego, dyrektor Biblioteki Śląskiej we Katowicach.