fot. Szymon Król

Ôziym lot do zadku poru socjologōw spytało sie ślōnskich bajtli eli znajōm jakiś uwożanych Ślōnzokōw z naszyj gyszichty. Roztomajcie godali: jedne fandzolili ô Piłsudskim, Wojtyle abo Krzysztofie Hanke, inksze znali Godule, poru Korfantego. Żodyn niy mianowoł żodnego Ślōnzoka, kery by żył przōdzij jak we dziewiytnostym storoczu. Choby Ślōnska blank wtynczos niy było. Dzisiej domy pozōr na ćmawe czasy, kej katoliki prali sie z wanielikami we wojnie trzidziestoletnij, a jedna baba filowała ku gwiozdōm.

Tyż poliglotka

Fto widzioł „Seksmisja”, tyn na zicher poradzi sie spōmnieć ta szpicato godka ô tym, eli Kopernik bōł babōm eli niy. Nōm je egal, bo niy ô Koperniku bydzie tukej godka. Maria Cunitz to na zicher była baba. Wiyncyj: była to Ślōnzoczka i srogo astronomka, kero żyła tukej u nos we siedymnostym storoczu.
Żywobycie Mariki niy było ańfachowe. Cera ôd dochtora Heinricha Cunitiusa już za bajtla niy była rada larmowaniu i graczkom, ino gibko nauczyła sie czytać. Miała do tego richtiś grajfka, beztōż, jedyn po drugim, uczyła sie inkszych godek, yntliś czytała niy ino po niymiycku i łacinie, nale tyż po francusku, polsku, italsku, hebrajsku i grecku. Gibko wydała sie tyż za Dawida Gertsmanna, nale trzi lata niyskorzyj już była gdowa.

Maszkety przi gwiozdach

Jeji drugi chop to bōł astronom Elias von Loewen, z kerym zaczła filować ku gwiozdōm. Ludzie godali, co jejich żywobycie było fest maszketne: cōłko nocka siedzieli na dachu i filowali ku gwiozdōm, a bez dziyń spali abo szrajbowali brify (Marika korespondowała miyndzy inkszymi ze Heweliuszym). Nojbardzij szterowało jōm to, jak tak naprowdy wyglōndo kosmos, beztōż sztudiyrowała to, co piyrwyj napisoł uwożany astronom Johannes Kepler (jak ftoś chce wiedzieć wiyncyj ło Keplerowych rajzach po Ślōnsku, to siyngnijcie po ksiōnżka Henryka Wańka, kery fajnie to pokozoł).

Nojwiynksze dzieło Marii Cunitz „Urania propitia” (abo „Astronomia, kero idzie spokopić”) napisała niy ino po łacinie, nale tyż we Schlesiche Mundart. Dziynki tymu kożdy, fto poradził czytać, wiedzioł, co Cunitz i Kepler napisali ô ruchach planet.

Choby Chypatia z Aleksandrii

Wszysko to dzioło sie w siedymnostym storoczu, kej Ślōnsk tela musioł ściyrpieć skuli wojny trzidziystoletnij. Skisz nij Cunitz musiała wykludzić sie do Byczyny (dzisiej wojewōdztwo opolskie), a na pora lot musiała pitać aże do Polski. Inkszo tragedyjo trefiła sie we roku 1650, kej spoliła sie cōłko chaupa Mariki i Eliasa.
Małowiela Ślōnzokōw poradzi dzisiej pedzieć cosik wiyncyj ô Marii Cunitz. Możno tyż beztōż, co wiynkszość z nos zno sie na gwiozdach choby… wilk na gwiozdach. Nale dejcie sie pedzieć, co piyrwyj godali na nia „Ślōnsko Pallas Atena”, godali tyż, co świat niy widzioł wiynkszyj baby-astronoma ôd czasōw starożytnyj Hypatii ze Aleksandrii.

Na Wenus je tyż jedyn krater, kery mianuje sie jak ôna. Ja, tak to już sam je na Ślōnsku, że jak bydziecie szukać dynkmala jakigoś uwożanego chopa abo baby, kere byli samstōnd, to gibcij je znojdziecie we kosmosie jak tukej u nos…