fot. Tracy Thomas

Ciynżko je znojść richtiś dobre filmy ô naszym Hajmacie. Niyftore reżysery wiyszajōm nom nudle, co tyn Ślōnsk je blank inkszy, jak nom sie zdo. Tedy ôwdy kryncōm filmy, w kerych żodyn niy godo po ślōnsku. Choby prziszło ku jakiś srogij hekatombie („hatakumbie”, jak godo jedyn borok ze zachodnij tajli Gōrnego Ślōnska) i wszyskie Ślōnzoki musieli ślyś do katakumbōw („hatakumbōw”, jak godo tyn som pitomy borok). Jak ôglōndōm take cosik, zaroz spomino mi sie tyn eNeRDowski Winnetou, kery poradził szprechać ino po niymiecku. Nale jeszcze gorzyj je, kej szauszpiler-gorol udowo, co poradzi godać po naszymu!

Ino elwry i pijoki

Prziznōm sie, żech niy je tyż rod tyj nowyj szkole filmowyj, na kero godajōm J.J.S.J.A.B., abo „Jerōna, Jako Sam Je Ale Biyda”. Te reżysery chcōm nom przegodać, co u nos miyszkajōm ino elwry a ôżyroki. Jo żech bōł inakszyj chowany. Chobyś i miōł biyda w doma, po jakiymu miōłbyś lotać z tym do inkszych? Jeszcze fto przidzie ku tymu, co cichtujesz na jego piyniōndze.

Ślonsk je magiczny

No to co nom ôstowo? Klasyka. Mie richtiś fechtnoł „Angelus”, możno beztōż, co tyn Ślōnsk u Lecha Majewskigo je fest podany na tyn magiczny Hajmat, ô kerym ciyngiym ôsprawiała mi moja ōuma. A możno skuli tego, co ōuma tyż byli z Nikisza? Jo zowdy miōł gyfil, co nasz Hajmat i konwencjo magicznego realizmu to je idealno kombinacjo. Mocka ludzi pado, co my, Ślōnzoki, sōm ludzie konkretne, nale jo durś czuja, co ftoś na nos filuje kajś ze rzyki, z wiyrchu abo zza winkla? I je mi egal, eli to bydzie Ponbōczek, utopek abo bebok. Majewski chycił ta poetyckość Ślōnska, inksi miyli ciynżko.

kadr z filmu „Angelus” Lecha Majewskiego

Ślonsk ciyżko spokopić

Niy do sie przepōmnieć ô starych filmach Kazimierza Kutza, kery wtynczos jeszcze wierzył, co do sie wytuplikować Polokōm, ô co sie nom tak naprowdy rozchodzi. Fto wiy, co Kutz dzisiej godo ô naszym Hajmacie, tyn bydzie miōł ciynżko spokopić, co to je tyn som reżyser, kery w „Perle w koronie” ôsprawio ô pokolyniu, kere chajało sie ô to, coby być tajlōm ôd Polski. Tyj samyj Polski, kero w „Paciorkach jednego rōżańca” koże sie Ślōnzokowi wykludzić z jego chaupy i zawiyro go w klotce (miyszkaniu w bloku). Je cosik symbolicznego, kej widzymy tego zawartego Ślōnzoka. Niby je u siebie w doma, nale dyć za pierōn niy poradzi dychać tym nowym luftym… Mōmy tyż u Kutza ôbrozki tradycyjnyj rodziny, z chopym, na kerego po szychcie czeko jego baba i bajtle z karminadlami (abo i z jednym karminadlym). Konserwatysty myślōm wtynczos, jak to piyrwyj fajnie było, a modernioki sōm rade, że dzisiej cosik takigo już ino je na filmach. A możno niy ino?

kadr z filmu „Paciorki jednego różańca” Kazimierza Kutza

Choby ło Ślonsku

Nale dyć ô Ślōnsku godajōm tyż filmy, kere… ze Ślōnskiem niy majōm blank nic wspōlnego. Jak sie ôglōndo filmy, w kerych BBC pokozuje tworzyniy potyngi angelskigo przemysłu we dziewiytnostym storoczu, to blank choby my widzieli nasz Hajmat dwiesta lot do zadku (Poloki tego niy poradzōm spokopić, ône majōm blank inksze spōminki). Niydowno ôbejrzołech tyż szwedzki film „Krew Saamōw”, kery godo ô lapońskij mniyjszości etnicznyj we Szwecji. Scyna, w keryj szwedzko rechtorka piere lapońskie bajtle za godanie w jejich godce, je gynau podano na to, co sie dzioło u nos.

Nowe po ślonsku

Myśla, że trocha jeszcze poczekomy na dobro biografio ôd Karola Godule (kaj w tle bydzie pokozane skōnd sie wziynła gospodarczo potynga Ślōnska ôziymnostego i dziewiytnostego storoczo) i na film ô tym, co sie sam naprowdy dzioło po wojnie (piyrszo szwalbka to je „Miłość w Koenigshuette” Ingmara Villqista, durś czekōm fto sie ciepnie na ekranizacja tyj sztuki). A kerym filmōm ô Ślōnsku wyście sōm rade?