fot. Szymon Król

Wiela my mōmy sam u nos na Ślōnsku katyjdrōw? Rachujymy: jedna Archikatyjdra we Katowicach, drugo we Glywicach, no i Świyntego Mikołoja w Bielsku. „Na tym drugim Ślōnsku”sōm tyż we Wrocławiu i Legnicy. No, a ta we Bytōmiu? „Poczkej, poczkej”; – wetna sie, co prawie kożdy z Wos sie pomiarkowōł, co wiyszōm Wōm nudle – „katać ôn mo jakoś katyjdra w Bytōmiu? Czy ône, w tym 'Gryfnie’, niy poradzōm znojś chopa, kery mo jakiś anōng ô ślōnskich kościołach, a niy takigo jancykrysta, kery fandzoli, a som ani niy wiy co?!” No, już sie tak niy nerwujcie. Ta „katyjdra”, ô keryj je godka, to niy ma tako richtiś katyjdra. Godōm ô Elekrociepłowni „Szombierki” (downij „Kraftwerk Oberschlesien” i „Kraftwerk Bobrek”), ô keryj niyftore padajōm, co to je „Katyjdra Ślōnskigo Industrialu”. Ponoć ta metafora piyrszy ciepnōł som David Lynch, a możno to ino bery- bojki? Eli nawet niy widzi sie Wōm take miano, to musicie uznać, co sama budowla to niy ma bele co! Tela ino, co wiynkszoś widziała jōm ino z placu, bo ciynżko je trefić na przileżitość, coby wlyź rajn i poôglōndać. Hned „Szombiersko Katyjdra” bydzie mieć sto lot, beztōż werci sie jōm pospōminać. Nale zacznymy ôd poczōntku…

Grajfka Zillmanōw, piyniōndze Schaffgotschōw…

Skuli tego muszymy porajzować we czasie nazod, aże do roku tysiōnc dziewiynćset dwudziestego. Prawie skończyła sie Srogo Wojna, Bytōm i okolice, w tym Schomberg, durś sōm przi Niymcach. Napoczyno sie godka, coby postawić tukej prochownia, nale yntliś ftoś prziszōł ku tymu, co wiyncyj przidajno bydzie elektrownia, kaj pōdzie spolić wōngel z miejscowyj gruby „Graffin Johanna”. Zaprojektowali jōm we modernistycznym stylu Georg i Emil Zillmanny (grajfne architekty, kere przōdzij zbudowali Nikisz) za piyniōndze Schaffgotschōw (spōłka grofa von Schaffgotsch i jego baby, Joanny Gryzik, kero erbła Schomberg ôd samego Karola Godule). Cōłki kompleks skłodōł sie ze maszynowni (nojwiynkszo, 2800m2), pompowni, kotłowni, placu i kwater do byjamtrōw, zbudowanych z roztomajtych zortōw cegłōwek. Naôbkoło obiektu były glajzy, na kere, kej by prziszło ku chaje, miały gibko wjechać niymiecke pancercugi, fertiś, coby bronić „Kraftwerk Oberschlesien”. Toć, tysiōnc dziewiynćset dwudziesty rok, czasy były maszketne… Piynć lot niyskorzyj zamontowali hań zygor marki „Siemens und Halske”, kerego kożdy wajzer mo sto kilo, skuplowany ze systymym piynćdziesiynciu inkszych zygorōw, tyn som, kery niydowno zaś napoczōn fungować. Wele tysiōnc dziewiynćset trzidziystego we „Kraftwerk Oberschlesien” robiło dziewiynćset ludzi. Piytnoście lot niyskorzyj, kej prziszły dran ruske wojoki, „wyzwolili” niyftore masziny i wywiyźli je fōrt daleko do siebie, nale, zouwizou, Elektrownia „Szombierki” to była durś jedna z nojwiynkszych we cōłkij Polsce Ludowyj.”Szombierki” hajcowały aże do dwa tysiōnce jedynostego. Wtynczos były już elemyntym Sztreki Zabytkōw Techniki i napoczła sie godka, jak pōdzie spotrzebować „Industrialno Katyjdra” dlo ślōnskij kultury.

Prziszłość światło abo ćmawo?

Terozki posiedzicielym je spōłka „Rezonator”, kero zbajstlowała szpecjalno Fundacja”EC Generator”, dziynki keryj EC „Szombierki” miała być sztajgniynto do rangi epnego cyntrum kulturalnego. Na papiōrze wszysko wyglōndało richtiś fajnie. Godało sie ô Tyjatrze 3D na tysiōnc dwiesta ludzi z fest modernōm binōm, godało ô Laboratorium Technologiczno-Kreatywnym do artystōw i Galeryji Sztuki. Ino że ôstatnio wiyncyj godo sie ô sztyrnostu miljonach złotych unijnego dofinansowanio, kere miały być, ale kerych… niy bydzie. Niy bydzie, bo posiedziciel niy przismyczył papiōrōw na czas. Małowiela to mōmy na Ślōnsku ôbiektōw, kere poszły na zmarnowanie skuli posiedzicieli, kere niy poradzili, abo niy chcieli dować na nie pozōr? Niyftore godajōm, co lepij jakby „Szombierki” wykupiło wojewōdztwo, ôbiecywała to Ślōnsko Partyjo Regionalno, kery, jak wiycie, we Sejmiku jednak niy ma. Co bydzie dalij – zoboczymy hned.

A możno sie niy do?

Możno take kraftwerki lepij je zbulić a postawić cosik inkszego? Niy dejcie sie wiyszać nudli! Lepij kuknijcie jak to robiōm kaj indzij. We Londynie majōm elektrownia Battersea, kaj terozki sōm sklepy, kaj idzie zjeść śniodanie abo łobiod (abo śniobiod, na kery Angliki godajōm”brunch”), lajstnōnć sie piwo (warzōm swoje włosne!), a hned pōdzie tyż łobejrzeć film we fest modernym kinie. Fto je rod wyćwice, znojdzie tyż pakerhala. Jeszcze niydowno Angliki ciynżko medykowali, co majōm zrobić: jedne godali, coby zbulić Battersea, inksze coby zrobić hań urbanistyczny „theme park”, a jeszcze inksze, coby fusbalyrze Chelsea mieli hań nowy sztadion. Dzisiej kożdy chciōłby hań miyszkać, nale mało kogo na to stykać. Stykać Hamerykonōw z Apple, kere prawie zabulili dziewiynć miljardōw funtōw, bele ich ludzie mogli sie wkludzić do Battersea. Wiela bydzie kosztować plac w EC Szombierki – zoboczymy. Jedne je zicher: ani ślōnskij turystyki, ani gospodarki niy stykać na to, coby tako gryfno budowla poszła na zmarnowanie!