Anaberg - Ślōnski Olimp - Kultura - gryfnie

Anaberg – Ślōnski Olimp

fot. Szymon Król
fot. Szymon Król


Chca Wōm pedzieć ô jednyj gōrze. I już wiym, co bydzie ciynżko. Bo wiycie, sōm take gōry, choby Olimp, Synaj abo Kilimandżaro, ô kerych wszyskigo pedzieć sie niy do. Idzie napisać skōnd sie wziynły. Toć, idzie tyż napisać wiela majōm myjtrōw. Idzie napisać, co niyftore wierzōm w to, co miyszko hań Zeus, abo że roz wyspinōł sie na nia Mojżesz i niyskorzyj już nic niy było take choby piyrwyj. Nale jak to poczytocie, to durś niy poradzicie spokopić jako naprowdy ta gōra była wożno do ludzi, kere sam miyszkali. Ekszperty ôd kultury godajōm na nie “świynte gōry”. I Anaberg je z tyj samyj zorty.

Anaberg, Georgenberg abo Gōra Chełmsko?

Eli ftoś powiy “Anaberg”, to żodyn niy wiy czy rozchodzi mu sie ô gōra abo ô wieś, kero mianuje sie jednako. A jak ô gōra, to trza tyż ôd razu pedzieć, co “Anaberg” mo tyż inksze miana. Niyftore godajōm “Świynto Ana”, inksze “Sankt Annaberg”, “Góra Świętej Anny”, a hańdowno mianowali jōm tyż “Georgenberg” abo “Monte Chelm” – “Gōra Chełmsko”, “Chelmberg”. Kej w Polsce ludzie rade wadzōm sie ô bele co, to ô miano wsi tyż musiało prziś ku chaji. Gmina Leśnica, we keryj leży Anaberg, chciała postawić tabule z niymieckim mianym (Sankt Annaberg), co zeszterowało niyftorych, kere chcieli zleszować “Sankt” i ôstawić boroki Any bez jejij świyntości. Muszymy tyż pedzieć, co tak naprowdy to to ani niy ma gōra, ino wiyncyj wzgōrze (dyć kożdy poradzi sie wyspinać na te sztyrysta ôziym myjtrōw, pra?). We dziewiytnostym storoczu pisali ô nij Bończyk i Lompa, nale tak po prowdzie to Anaberg je uwożany skuli tego, co Ślōnzoki ôd hańdowna łażōm sam na pōnć. Nale co to tak naprowdy znaczy “ôd hańdowna”?

Gyszynk ôd Gaschinōw

Wiymy, co kościōł stōł tukej już we szesnostym storoczu, a niyftore godajōm co familjo Strzałōw napoczła budowa kościoła świyntyj Any już we piytnostym. Nale Anaberg stōł sie uwożany dziynki inkszyj familji. We siedymnostym storoczu na Ślōnsk przekludziōł sie Nikolaus von Gaschin, na kerego beztōż godali “Silesius”. Jego syn Melchior Ferdinand von Gaschin kupiōł wieś Poremba, w keryj wtynczos bōł kościōł, a w nim mało (ino 66 centymyjtrōw) drzewiano statua świyntyj Any, starki ôd Chrystusa. To ôn skludziōł sam francmanōw ze Krakowa, kere rade pitli z Polski, kaj wtynczos rōmplowali szwedzkie wojoki. Po Melchiorze jego majōntek erbnōł synek ôd jego bracika, Georg Adam von Gaschin i to ôn fōndnōł tukej Kalwaryjo, trocha podano na ta Zebrzydowsko, a zbudowōł jōm Italok Domenico Signo. Dzisiej durś idzie tukej poczuć tyn gyfil downych czasōw, kej łazi sie po kalwaryji, ôglōndo downe ôbrozy, rzyko we “Grocie Lourdzkij” abo na Rajskim Placu, naôbkoło kerego stoji poranoście sto lot starych suchatelnic. Ślōnzoki napoczli pōntować tukej we ôziymnostym storoczu, kej prawie Prusoki zakozały nōm łazić zagranica, na polsko Jasno Gōra. Nale do rangi Bazyliki kościōł sztajgniynty zostōł dziepiyro we roku1980.
 

fot. Szymon Król
fot. Szymon Król


Piyrwyj tyż sie tukej wyrobiało…

We kościelnyj kronice idzie znojś informacjo ô byzuchu pruskigo krōla we 1789 (przijechōł na “cōłke pōł godziny”!). Wiymy tyż ô niymieckich i polskich byjamtrach, kere chcieli zrobić ze Anabergu symbol swojigo norodu. Niyftore wydarzenia to je blank prowda, a inksze to ino powiarki, bery a bojki. Choby ta ô świyntym Michole, kery ponoć ôdłożōł sam swōj chełm (skuli tego “Gōra Chełmsko”), abo ta ô szpaniolskim princu, kerego woły ôroz tukej sztopły i dalij iś niy chciały, beztōż Szpaniok postawiōł tukej kościōł i ôstawiōł w nim statua ôd świyntyj Any. Inkszo powiarka godo ô tym, co piyrwyj miyszkōł sam drach. Dzisiej dracha na Anabergu niy zoboczycie, nale idzie sam trefić inksze ôszkliwe stworoki. Glacate gupieloki, kerym w gowach ino hajlowaniy i hakynkrojce, po mojymu wiyncyj ôszkliwe ôd tego dracha. Po jakymuś polske nacjonalisty ubzdurały sie, co Anaberg je tyż jejich świyntościōm i “pōntujōm” tukej, coby fandzolić ô “Ślōnsku ôpolskim, zowdy polskim”. Fest gańba, bo przeca jeszcze niydowno ô Anabergu godało sie “Gōra Pojednanio” i ôd 1989 roku mōmy sam msze po polsku, niymiecku i po ślōnsku.

 

  • 09.01.2020

Co byś na to pedzioł?

Gryfnie Retro

Gryfnie Retro

Gryfnie prezentuje ledżinsy „Kaj sie ciśniesz?”. Nadowajom sie do roztomajtych szportów. Pasujom na kożdo rzić.