fot. Iwona Łach

Wynokwianie Kadłubka – czyńść 21.

Kopalnioki, krupnioki… Brzmi to do kogoś spoza Ślonska ganz podobnie, ale to ni ma to samo. Kopalnioki to som fest ślonski bombony – a do tego fest zdrowe. Godajom: In vino veritas – Prowda w winie. A jo wom godom: Prowda w bombonie. A dokładnij w kopalnioku! W bombonie z kopalni.

Zaroz lepij sie dycho

Wtoś sie spyto: czamu koplanioki majom w sobie tela zdrowio i prowdy? Spróbuja to trocha wyenklerować. Na Ślonsku downij kopalnie – abo inakszyj gruby – było ich nojwiyncyj w krajobrazie. Grubiorzy było dużo, dużo tyż było choróbstwa. Tako choroba, kierej było nojwiyncyj, to była pylica, czyli fachowo pneumokonioza. Choroba ta pjyrszy opisoł Friedrich Albert von Zenker z Drezna w 1867 roku.

Na pylica chorowali już w starożytności górnicy egipscy. Ale u nos – no szczyńści– były kopalnioki, czym sie niy mogli pochwolić Egipcjanie. Cyckani kopalnioka pomogo wykrzipać pył, kerego sie grubiorz nałykoł pod ziymiom w czasie szychty. Cyckani kopalnioka dowo lepszy oddych. Pomogo dychać. Bo w kopalnioku je olejek anyżowy, kery mo działani rozkurczowe i uspokajajonce. Pomogo tyż, jak wtoś mo ryma. Dobry je bezma i na trowjyni tyn olejek anyżowy. W Czechach i na Ślonsku godało sie downij, że anyż to je afrodyzjak, kery mioł szczególno moc 30 listopada, czyli w Andrzejki.

Zioła łod starki

Ale w koplanioku momy tyż inksze zioła. Je wyciong z melisy i dziurawca. Melisa uspokajo – Paracelsus nazywoł jom eliksirym życio. A dziurawiec działo dobrze na układ pokarmowy. Mo tyż dziurawiec właściwości przeciwdepresyjne. Dyć górniki robili całymi dniami po cimoku i mogli czasym mieć skuli tego dostać co do gowy. Dziurawiec kwitnie w śwjyntego Jona. Jego kwjotki som choby zaczarowane szplitry słońca. Fto pije dziurawiec abo cycko kopalnioki – to tak choby łykoł słoneczne promjynie.

Czorny lyk na czorne myśli

Idzie kupić kopalnioki wszyndzie. W czornyj tytce. One tyż som czorne skuli wonglo roślinnego, kery wchodzi w skład kopalnioka. Dzisiej już niy kożdy na Ślonsku musi robić na grubie – niy kożdy je grubiorzym. Ale Ślonzoki dalij uparcie cyckajom kopalnioki. Myśla, że nojbarzij skisz tego, żeby sie niy gorszyć. Cyckajom czorne bombony, żeby ni mieć czornych myśli.

Prof. Uś dr hab. Zbigniew Kadłubek – rezkiruje Katedrom Literatury Porównawczyj. Je filologiym klasycznym, eseistom i tłumaczym. Pisze tyż po naszymu, dejmy na to „Listy z Rzymu” abo „Promytyojs przibity”.