fot. Szymon Król

Kej rozchodzi sie ô Bytōm, to trocha mōm strach… Jo i te miasto mōmy kyns spōlnyj gyszichty. Na mojij nec-zajcie sztyjc poczytocie, co żech prziszōł na tyn świat we Bytōmiu, tela ino że… to niy ma prowda. Web-majster sie chachnōł i ôbiecōł, co to pomiyni, kej ino znojdzie wolno chwila. Hned bydzie już jakeś szejś lot? Kożdy dōł w to wiara, dyć we Internecu niy cyganiōm, pra? Ino moja Mamulka, kero gynau była ôbecno przi tym zajściu, ciyngym pado, co to było chyba jednak kaj indzij. Nale hned ôna tyż do sie przegodać.

Miasto utopcōw

Do Bytōmio przekludziłech sie już jako majerantny chop, skuli roboty. Wtynczos piyrszy roz fechtło mie jaki srogi potyncjał mo te miasto i jak licho poradzi go wypotrzebować. Ta frustracjo wyloła sie ze miy, kej pisōłech  „Kōmisorza Hanusika”, w kerym Bytōm to je miasto-widmo, z kerego fto miōł pitnōnć, to już downo pitnōł, a za Ślōnzokōw skludziły sie utopce. We swojij gupocie myślōłech, co promuja te piykne miasto, jużech sie forsztelowōł, co prezydynt Bytōmio do mi jakiś order – nale psinco. Pora lot niyskorzyj, na kerymś trefie Czytelniczka pedziała mi, co ôna wiy, co „Hanusik” to je ino fikcjo literacko a we Bytōmiu tak naprowdy niy ma wiyncyj stworokōw niż kaj indzij, nale po jakymuś ôna durś je wylynkano, kej mo jechać hań do tego Beuthen. A już na zicher żodyn jij niy przegodo, co mo sie stanōnć wele keregoś stowu, abo choby gupigo gulika! Wtynczos żech spokopiył, co żech napochōł i że na nagroda ôd prezydynta Bytōmio ani niy mōm co czekać…

Klōntwa utopionego farorza

Niy kożdy wiy ô tym, co Bytōm to je jedne z nojstarszych miast na Ślōnsku, niy ino tym naszym Gōrnym. Godka ô nim była już we dwanostym storoczu, kej piyrszy ślōnski fyrszt Miyszko (tyn borok, co mu sie durś szłapy motlały) wziōn go swojymu ujkowi, fyrsztowi małopolskymu. Bytōmsko gyszichta je fest maszketno, a niy roz derech ćmawo. We piytnostym storoczu miasto zdobyli husyty, a zomek bytōmskich fyrsztōw spolił sie w epnyj fojerze. We dziewiytnostym Ponbôczek ściepli jeszcze gorsze utropy: tyfus, cholera i Napolyjona Bonaparte. Niyftorzi godali, co to skuli klōntwy, kero papież ciepnōł na bytomiokōw, beztōż że roz sie znerwowali i utopili swojigo farorza i wikarego (sōm roztomajte wersje tyj powiarki, nale bezma poszło ô piyniōndze za fedrowanie srebra, fto wiy eli to niy bydzie piyrszo chaja ze grubiorzami na Ślōnsku?). Nale klōntwa już downo dźwigili a dwudzieste storocze było do Bytōmio chyba nojgorsze.

fot. Szymon Król

Detroit abo Wenecjo?

Kej napoczło sie dwudzieste storocze, Bytōm durś bōł nojważniejszym miastym Gōrnego Ślōnska. Nale kej we Wersalu potajlowali nōm Hajmat, Beuthen ôstało sie przi Niymcach. Polsko tajla musiała znojś sie inksze cyntrum, yntliś sztajgli do tyj role Katowice. Tak pomału napoczła sie agonia Bytōmio, kery po Drugij Wojnie tyż trefiył sie Polokōm, nale już niy miōł szans coby ôdzyskać nazod downy blyck. Downe posiedziciele tych piyknych kamynic musieli sie samstōnd wykludzić, na ich miejsce prziszli lwowioki, ô kerych wice na zicher znocie („Pan z Bytomia? O, ja też ze Lwowa!”). Dzisiej, kej już trefiycie na jakeś nowiny ô Bytōmiu to je sporo szansa, co bydzie w nich ô elwrach, ôżyrokach, mordyrzach abo zbulonych chaupach… Niyftore godajōm, co Bytōm je trocha podany na hamerykōńske Detroit – downij epne cyntrum autowego przemysłu, kere terozki wyglōndo choby kereś z tych jejich ghost-towns. Inkszym, kere filujōm na te ôszkrobane mury spōmino sie Wenecjo. Kej jo łaża po tych placach to durś widza tyn strzedniowieczny rynek, na kerym nyno lew, ô kerego przōdzij było tela było larma, forszteluja sie wiela widziały te kościoły, dziwōm sie na te chaupy: modernistyczne i secesyjne. Mōm taki maszketny gyfil, chobych przōł tymu miastu, nale miōł tyż na nie
richtiś nerwy, gynau jak na kogoś, fto mo do czegoś richtiś grajfka nale po jakymuś blank jij niy używo. Możno styknie ino, coby Bytōm yntliś znod prawych gospodorzy, kere bydōm mieć idyjo jak mo wyglōndać prziszłość tego miasta? Bo dyć Bytōm durś je gryfny, ino po jakymu mo gańba to pokozać? Prosza Wos, Bytōmioki, docyńcie to, co mocie. Eli niy, to hned richtiś żodyn niy bydzie chciōł miyszkać we, fto wiy eli niy nojgryfniyjszym ślōnskim mieście. Ani Ślōnzoki, ani Utopce.