Skond sie wziyna tyta? - Słownik ślonski - gryfnie

Skond sie wziyna tyta?

tyta
fot. gryfnie

Wynokwianie Kadłubka  czyńść 24.

Jak Zeus był jeszcze bajtlym, ścigoł go jego łojciec Kronos, bo chcioł go zjeść. Kronos jod wszyski swoji bajtle, bo boł sie o prziszło władza. Skiż tego małego Zeusa schowali w górach na Krecie i tam dowała mu jodło ciga Amaltea. Zeus ta ciga fest poważoł. Godajom, że bogini Tyche, kero keruje losym kożdego człowieka, miała po tym jedyn z rogów kozy Amaltei, przy keryj sie tak gryfnie wyprznił Zeus, król świata. I tyn róg sztyjc sie som napełnioł nektarym i ambrozjom. Beztoż sie godo: róg obfitości abo lepij po łacinie: cornu copiae.

Na łobrozku tyż

Róg tyn nafilowany samymi maszketami stoł sie skiż tego symbolym kożdego bogacwa, dobrobytu i powodzynio w gelcie. Malyrze w downych wiekach malowali rogi obfitości, z kerych sie wysuwo wszysko, co je nojlepsze na świecie: winogrona, jabka, wiosna, piniondze, bombony, szekulady. Abo wypływo woda jak na obrazie Arnolda Böcklina z nimfom wodnom.

Maszkety muszom być

Jak na Ślonsku piyrszoki, frelki i karlusy, idom piyrszy roz do szkoły, to dostowajom tyta. Co mo znaczyć, że winszujymy im samych szostek i powodzynio. Choby mały Zeus na Krecie – majom być w tyj szkole szczyńśliwi. Kożdy piyrszok sie fest asi kiej smyczy piyrszego września rożek fol żelków, szekulad, kaugumów i czego tam jeszcze.

Tyta łod tytki

Zwyczaj tyn sie przijon już downo tymu, w XIX wieku w nikerych krajach – tyż u nos na Gornym Ślonsku. Słowo „tyta” pochodzi z jynzyka nimieckigo – Tüte abo w zdrobniyniu Tütchen – i oznaczo kożdy rodzaj torebki do pakowanio. Ale tyż rożka – takigo rożka jak tyn łod tyj cigi, co nom spomino historia o kozie Amaltei, kero piastowała Zeusa.

W tyta idzie tyż dostać

Słyszołżech tyż, jak downij godali: „Niy błoznuj, bo dostaniesz w tyta”, co chyba znaczyło, że sie dostawo klapsa, bo czasym żech dostowoł. A niy wiym czy tyż to ni ma czasym po gowie. Godało sie tyż „w tyta i na woga”, jak sie chciało powiedzieć, że sprawa skończono. Dzisiej tyta to je yno ta szkolno dumno tyta, w keryj może som bombony, ale nojwjyncyj w nij je marzyń szkoloków, kerzi zaczynajom ta swoja przigoda z naukom.

Prof. Uś dr hab. Zbigniew Kadłubek – rezkiruje Katedrom Literatury Porównawczyj. Je filologiym klasycznym, eseistom i tłumaczym. Pisze tyż po naszymu, dejmy na to „Listy z Rzymu” abo „Promytyojs przibity”.

  • 28.08.2016

Co byś na to pedzioł?

Gryfnie Retro

Gryfnie Retro

Gryfnie prezentuje ledżinsy „Kaj sie ciśniesz?”. Nadowajom sie do roztomajtych szportów. Pasujom na kożdo rzić.